การพัฒนาจริยธรรมผู้บริหารสถานศึกษาด้วยหลักพุทธธรรมในยุค AI

บทคัดย่อ

ภูมิทัศน์การศึกษาในศตวรรษที่ 21 กำลังเผชิญกับการเปลี่ยนแปลงครั้งประวัติศาสตร์ที่ขับเคลื่อนด้วยปัญญาประดิษฐ์ (AI) ซึ่งนำเสนอทั้งศักยภาพมหาศาลในการเพิ่มประสิทธิภาพการบริหารสถานศึกษา และในขณะเดียวกันก็นำมาซึ่งความท้าทายเชิงจริยธรรมที่ซับซ้อนลึกซึ้ง ผู้บริหารสถานศึกษาในฐานะผู้นำทางจริยธรรม จึงต้องเผชิญกับโจทย์สำคัญทั้งในมิติความปลอดภัยและความเป็นส่วนตัวของข้อมูลผู้เรียน ปัญหาอคติที่แฝงในอัลกอริทึม (Algorithmic Bias) ที่อาจซ้ำเติมความเหลื่อมล้ำทางการศึกษา ตลอดจนความเสี่ยงต่อการลดทอนปฏิสัมพันธ์และคุณค่าความเป็นมนุษย์ บทความนี้จึงมุ่งเสนอแนวทางการพัฒนาจริยธรรมผู้บริหารสถานศึกษาโดยการประยุกต์ใช้หลักพุทธธรรม เพื่อเป็นเครื่องมือนำทางและสร้างระบบปฏิบัติการทางปัญญาในการเผชิญหน้ากับวิกฤตจริยธรรมดิจิทัลที่สังเคราะห์จากหลักธรรมสำคัญ 3 ประการ ได้แก่ โยนิโสมนสิการ เพื่อเป็นกระบวนการคิดเชิงวิเคราะห์สืบสาวเหตุปัจจัยในการประเมินและเลือกใช้ AI อย่างรู้เท่าทัน พรหมวิหาร 4 (เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา) เพื่อใช้เป็นเข็มทิศทางศีลธรรมในการกำกับนโยบายการใช้ AI ให้ตั้งอยู่บนฐานของความปรารถนาดีต่อผู้เรียน และการวางใจเป็นกลางอย่างยุติธรรม และสัปปุริสธรรม 7 เพื่อเป็นแนวทางปฏิบัติสำหรับผู้บริหารในการเป็นผู้รู้เหตุ รู้ผล รู้ตน รู้ประมาณ ในการนำเทคโนโลยีมาใช้อย่างสมดุล โดยเสนอแนวทางการพัฒนา 3 ขั้นตอน ได้แก่ ขั้นตระหนักรู้ (การใช้โยนิโสมนสิการ) ขั้นการกำหนดนโยบาย (การใช้พรหมวิหาร 4) และขั้นการนำไปปฏิบัติ (การใช้สัปปุริสธรรม 7) ที่สามารถสร้างดุลยภาพระหว่างนวัตกรรมทางเทคโนโลยีกับคุณค่าทางมนุษยธรรมได้อย่างยั่งยืน