ลักษณะการดำเนินทำนองเพลงไทยที่เกี่ยวข้องกับน้ำ

บทคัดย่อ

บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของวิทยานิพนธ์ตามหลักสูตรศิลปกรรมศาสตรดุษฎีบัณฑิต จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเรื่อง “การสร้างสรรค์ผลงานทางดุริยางคศิลป์: เพลงตับเรื่อง “วิถีชีวี นทีสยาม” โดยตอบวัตถุประสงค์เรื่อง ลักษณะการดำเนินทำนองเพลงไทยที่เกี่ยวข้องกับน้ำ ใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ วิเคราะห์สังเคราะห์ข้อมูลจากหนังสือสำคัญ 5 เล่ม สัมภาษณ์ผู้ทรงคุณวุฒิด้านดุริยางศิลป์ไทย 4 ท่าน นำเสนอผลการวิจัยด้วยวิธีการเลือกประเด็น (Selective Approach) ตามแนวทางของรองศาสตราจารย์พิชิต ชัยเสรี ผลการวิจัยพบว่า เพลงที่เกี่ยวข้องกับน้ำมีอยู่       4 ประเภท ได้แก่ เพลงโหมโรง 1 เพลง เพลงหน้าพาทย์ 2 เพลง เพลงสามชั้น          3 เพลง และเพลงเกร็ด 18 เพลง ผลการศึกษาพบลักษณะสำคัญ 3 ประการ ประการแรก เรื่องการกำหนดทางทั้ง 7 สำหรับเพลงหน้าพาทย์มักใช้ทางในเป็นหลัก ส่วนเพลงโหมโรง เพลงสามชั้น และเพลงเกร็ด มักใช้ทางเพียงออบนเป็นหลัก มีปรากฏทางอื่น ๆ บ้าง ได้แก่ ทางเพียงออล่าง ทางชวา และทางนอก ประการที่สอง ลักษณะแนววิถีของทำนองเพลงโดยส่วนใหญ่มักจะกำหนดเป็นวิถีขึ้นและลงสลับกันไป โดยส่วนใหญ่จะมีสำนวนปิดท้ายประโยคด้วยแนววิถีลง ประการที่สาม ลักษณะของทำนอง พบทำนองเพลงที่แสดงถึงน้ำที่มีความสงบมักจะดำเนินทำนองกลับมาจบที่เสียงโทนิคของทางที่กำกับ ยกเว้นทำนองเพลงที่แสดงความปั่นป่วนของน้ำหรือน้ำที่ไม่ราบเรียบพบลักษณะพิเศษกล่าวคือ มักกำหนดในทางตรงข้ามปรากฏการใช้ทำนองที่เป็นสำนวนปิดในส่วนต้นเพลงแต่กลับจบด้วยสำนวนปลายเปิด และปรากฏการใช้เสียงโดดเด่น (Pillar Tone) ซึ่งไม่มีการกลับมาจบที่เสียงหลักของทางนั้น ๆ นอกจากนี้ยังปรากฏทำนองลักษณะลูกล้อ ลูกขัด ลูกเหลื่อม ที่แสดงลักษณะลมที่กระทบทำให้น้ำเกิดคลื่น หรือเสียงคลื่นเมื่อกระทบกับหิน ปรากฏชัดในเพลงโหมโรงคลื่นกระทบฝั่ง