มังคละจังหวัดสุโขทัย : การประสมวงดนตรี และพิธีกรรมความเชื่อ

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้ ได้กำหนดวัตถุประสงค์ 2 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาการประสมวงของมังคละในเขตจังหวัดสุโขทัย 2) เพื่อศึกษาพิธีกรรมและความเชื่อเกี่ยวกับมังคละในเขตจังหวัดสุโขทัย โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ ด้วยวิธีการศึกษาข้อมูลจากเอกสาร และศึกษาข้อมูลจากภาคสนามด้วยวิธีการสำรวจ การสังเกต และการสัมภาษณ์ ผลศึกษาพบว่า การประสมวงมังคละของจังหวัดสุโขทัย ปรากฏในหลักการนำศาสนามาเผยแพร่ตำนานพระพุทธสิหิงค์ของพระโพธิรังสีที่กล่าวว่า ในสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช (พ.ศ. 1820-1860) ซึ่งวงมังคละมีลักษณะที่เปรียบได้กับ เบญจดุริยางค์ที่ได้รับแบบอย่างมาจากอินเดีย มีเครื่องดนตรีหลักจำนวน 5 ชิ้น ดังนี้  1) “อาคต” ใบหนึ่ง คือ กลองมังคละ 2) “วิตตํ” คือกลองยืน 3) “อาตตวิตตํ” คือกลองหลอน 4) “สุสิรํ” คือปี่มังคละ และ 5) “ฆนํ” คือฆ้องโหม่ง” และต่อมาประมาณ พ.ศ. 2485 วงมังคละได้มีวิวัฒนาการเพิ่มฉาบยืน ฉาบหลอน กลองรำมะนา กรับ และฉิ่งมาโดยลำดับ ด้านพิธีกรรมความเชื่อเกี่ยวกับกับมังคละในเขตจังหวัดสุโขทัย พบว่า วงมังคละยังรักษาพิธีกรรมไหว้ครูอยู่อย่างเคร่งครัด โดยแบ่งออกเป็น 3 ลักษณะ ได้แก่ ไหว้ครูประจำปี ไหว้ครูเพื่อฝากตัวเป็นศิษย์ และไหว้ครูก่อนการแสดง ด้านความเชื่อเกี่ยวกับมังคละในเขตจังหวัดสุโขทัย พบว่า 1) โอกาสที่ใช้บรรเลงในอดีตสามารถบรรเลงได้ทุกงานปัจจุบันไม่นิยมบรรเลงในงานศพ 2) เครื่องดนตรีที่ไม่มีการสืบทอดต่อ มักนำเครื่องดนตรีดังกล่าวไปเก็บไว้ที่วัด หรือถวายวัด 3) หากได้ยินเสียงกลองดังเอง โดยไม่มีคนตีจะต้องมีเจ้าภาพมาจ้างวงดนตรีไปแสดง 4) มังคละเป็นเครื่องดนตรีที่ศักดิ์สิทธิ์ ผู้ใดได้ฟังได้บรรเลงแล้ว จะทำให้นำแต่สิ่งที่เป็นสิริมงคลเข้ามาสู่ชีวิต 5) นักดนตรีมีความเชื่อสืบต่อกันมาว่า เครื่องดนตรีเปรียบเสมือนตัวแทนครูเครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงเสร็จแล้ว เก็บไว้ที่หิ้งสูงๆ และไม่นำไว้ใต้ถุนบ้าน จะนำไว้บนบ้านเท่านั้น 6) ห้ามข้ามเครื่องดนตรี ซึ่งจะทำให้ผิดครู จะเกิดสิ่งไม่ดีขึ้น และทำให้ชีวิตตกต่ำลง และ 7) การทำกลองมังคละมักจารตัวอักขระคาถา  “นะชาลิติ” ลงบนหน้ากลองมังคละ เพื่อให้เกิดความขลังและศักดิ์สิทธิ์หากตีเมื่อใดเชื่อว่าเสียงจะดังกังวาน เป็นที่นิยมชมชอบแก่ผู้ที่ได้ยินได้ฟัง เป็นต้น