อัตลักษณ์พระพุทธรูปสำคัญในเมืองพะเยา

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์อัตลักษณ์ของพระพุทธรูปสำคัญในเมืองพะเยา โดยศึกษาผ่านองค์ประกอบทางพุทธศิลป์และคติความเชื่อ พร้อมจัดทำฐานข้อมูลเชิงวิเคราะห์เพื่อสะท้อนลักษณะเฉพาะของพระพุทธรูปในแต่ละบริบท โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ การวิเคราะห์เอกสาร การสัมภาษณ์เชิงลึก และการสำรวจภาคสนามในพื้นที่อำเภอเมืองพะเยา ผลการวิจัยพบว่า พระพุทธรูปสกุลช่างพะเยามีลักษณะโดดเด่น เช่น พระพักตร์รูปไข่ พระเนตรเหลือบต่ำ พระโอษฐ์ยิ้มเล็กน้อยแบบยิ้มพะเยา พระรัศมีเปลว ซึ่งต่างกับสกุลช่างอื่นในล้านนา ลักษณะเหล่านี้สะท้อนถึงเอกลักษณ์เฉพาะที่เกิดจากการผสมผสานศิลปะท้องถิ่นกับอิทธิพลภายนอก โดยสันนิษฐานว่า สร้างขึ้นในช่วงพุทธพุทธศตวรรษที่ 21–25 ตามตำนานพื้นเมืองและลักษณะทางศิลปกรรม แม้อายุที่แน่ชัดยังจำเป็นต้องตรวจสอบร่วมกับหลักฐานทางโบราณคดี พระพุทธรูปเหล่านี้สร้างโดยเจ้าเมืองหรือชาวพุทธล้านนา องค์ที่โดดเด่นที่สุด คือ พระเจ้าตนหลวง ประดิษฐานภายในวัดศรีโคมคำ สร้างจากอิฐมอญผสมปูนขาวลงรักปิดทอง มีขนาดหน้าตักกว้าง 14 เมตร สูง 16 เมตร นับเป็นพระพุทธรูปที่ใหญ่ที่สุดในภาคเหนือ การสำรวจรูปแบบวัสดุพบว่า พระพุทธรูปสำคัญในพะเยาสร้างจากวัสดุหลากหลาย เช่น สำริด โลหะ หินทราย อันสะท้อนถึงฝีมือของสกุลช่างพะเยาในอดีตที่มีลักษณะเฉพาะตัว ส่วนใหญ่เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ในมิติทางสังคมพระพุทธรูปมีบทบาทในพิธีกรรม งานบุญและประเพณีท้องถิ่น อีกทั้งการมีส่วนร่วมของช่างพื้นบ้านและพระสงฆ์ในการสร้างส่งผลให้เกิดการถ่ายทอดองค์ความรู้ข้ามรุ่นและสร้างความตระหนักในการอนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรม สาระสำคัญของงานวิจัยชี้ให้เห็นว่า พระพุทธรูปสำคัญในเมืองพะเยาเป็นศูนย์รวมแห่งศรัทธา ภูมิปัญญาและศิลปะล้านนา โดยมีพระเจ้าตนหลวงเป็นองค์แทนที่สะท้อนอัตลักษณ์ทางศิลปกรรมและสังคมวัฒนธรรมอันเชื่อมโยงผู้คนในชุมชนอย่างเด่นชัด