บ่อเกิดความรู้ในปรัชญาโลกตะวันตกและพุทธปรัชญา

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาบ่อเกิดความรู้ จากการศึกษาพบว่า บ่อเกิดความรู้เป็นสาขาหนึ่งของญาณวิทยา เป็นวิชาที่ว่าด้วยความรู้ของมนุษย์ ลักษณะของความรู้ บ่อเกิดของความรู้ ขอบเขตของความรู้ ปัญหาเรื่องความถูกต้องของความรู้ แนวคิดทางปรัชญาตะวันตกให้การยอมรับแนวคิดทฤษฎีหลักอยู่ 4 อย่าง ได้แก่ 1) เหตุผลนิยม มนุษย์สามารถรู้ความจริงได้โดยการใช้เหตุผล ไม่ต้องผ่านประสบการณ์ 2) ประสบการณนิยม ความรู้เกิดขึ้นได้โดยอาศัยผัสสะหรือประสาทสัมผัส 3) อัชฌัตติกญาณนิยม การรู้เองเป็นบ่อเกิดที่สำคัญของความรู้ เป็นกิจกรรมของจิตโดยตรง 4) ความรู้แบบวิวรณ์ ความรู้ที่เกิดจากการเปิดเผยของสิ่งเหนือธรรมชาติ ส่วนพุทธปรัชญาเถรวาทมีบ่อเกิดความรู้ 2 อย่าง ได้แก่ 1) ปรโตโฆสะ คือ เสียงจากผู้อื่น หรือการได้ฟังจากผู้อื่นอันได้แก่ประสบการณ์ภายนอก 2) โยนิโสมนสิการ คือ การพิจารณาด้วยอุบายอันแยบคายซึ่งเป็นวิธีการคิดหาเหตุผล และยังมีหลักปัญญา 3 เป็นแหล่งที่มาของความรู้ ได้แก่ 1) จินตามยปัญญา ความรู้ที่เกิดจากการคิดหาเหตุผล 2) สุตมยปัญญา ความรู้ที่เกิดจากการฟัง 3) ภาวนามยปัญญา ความรู้ที่เกิดจากการฝึกฝนอบรมให้เข้าใจสิ่งใดสิ่งหนึ่งจนเกิดความซาบซึ้ง องค์ความรู้ใหม่ที่ประมวลได้จากบทความนี้ คือ ทฤษฎีความรู้ทางตะวันตกเป็นแนวคิดที่ยังเกี่ยวข้องและไม่เกี่ยวข้องกับพระเป็นเจ้า ส่วนพุทธปรัชญาเป็นทฤษฎีที่ไม่เกี่ยวข้องกับพระเป็นเจ้าแต่อย่างใด