นวัตกรรมการจัดการศึกษาภาคบังคับแบบมีส่วนร่วมโดยชุมชนท้องถิ่นเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน

บทคัดย่อ

การจัดการศึกษาภาคบังคับในประเทศไทยแม้จะมีนโยบายรองรับอย่างชัดเจนในระดับชาติ แต่กลับประสบปัญหาความเหลื่อมล้ำเชิงโครงสร้างอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะในด้านทรัพยากร คุณภาพการเรียนรู้ และระดับการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่น ปัญหาเหล่านี้ส่งผลให้ระบบการศึกษาไม่สามารถตอบสนองต่อเป้าหมายของการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goals: SDGs) โดยเฉพาะ SDG 4 ที่มุ่งให้เกิดความเท่าเทียมและคุณภาพทางการศึกษาสำหรับทุกคน บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์แนวทางการออกแบบนวัตกรรมการจัดการศึกษาภาคบังคับแบบมีส่วนร่วมโดยชุมชนท้องถิ่นที่สามารถขับเคลื่อนระบบการศึกษาให้เกิดความยั่งยืนในเชิงโครงสร้าง สังคม และนโยบาย โดยอาศัยการสังเคราะห์เชิงทฤษฎีจากกรอบแนวคิดหลากหลาย ได้แก่ แนวคิดการศึกษาภาคบังคับ แนวคิดการมีส่วนร่วมของชุมชน (Bray, Epstein), ทฤษฎีนวัตกรรมของ Rogers, แนวคิดทุนทางสังคมของ Putnam, การบริหารแบบมีส่วนร่วม (Caldwell and Spinks) และเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (UNESCO, 2020) โดยวิเคราะห์เชิงวิพากษ์ถึงความเชื่อมโยงระหว่างนวัตกรรมการบริหารจัดการ การจัดสรรทรัพยากร และความสัมพันธ์ระหว่างโรงเรียนกับชุมชนในระดับพื้นที่ ผลการวิเคราะห์ชี้ให้เห็นว่า การจัดการศึกษาภาคบังคับในประเทศไทย ยังคงดำเนินอยู่บนฐานของการรวมศูนย์และขาดกลไกที่เอื้อต่อการมีส่วนร่วมอย่างแท้จริงจากชุมชนท้องถิ่น นอกจากนี้ การขาดระบบข้อมูลเชิงพื้นที่เพื่อการตัดสินใจ และการประเมินผลแบบบริบท ยังเป็นอุปสรรคสำคัญต่อการพัฒนานวัตกรรมทางการศึกษาในระดับพื้นที่แนวทางเชิงนโยบายที่สามารถนำมาช่วยได้มี 5 ประการ ได้แก่ 1) การปฏิรูประบบการจัดสรรทรัพยากรอย่างยุติธรรมตามบริบท 2) การยกระดับโรงเรียนขนาดเล็กให้เป็นศูนย์กลางการเรียนรู้ของชุมชน 3) การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานสำหรับการมีส่วนร่วมเชิงระบบ 4) การสร้างระบบสารสนเทศเพื่อสนับสนุนการตัดสินใจในระดับพื้นที่ และ 5) การปรับหลักสูตรและระบบประเมินให้สอดคล้องกับบริบทชุมชนอย่างแท้จริง นวัตกรรมการจัดการศึกษาภาคบังคับแบบมีส่วนร่วมโดยชุมชนท้องถิ่น ไม่ใช่เพียงเครื่องมือในการแก้ปัญหาเชิงเทคนิค แต่เป็นการเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสร้างที่ยึดโยงกับความเป็นธรรมทางการศึกษา (Education equity) และพลังของพลเมืองในระดับพื้นที่ ซึ่งจะนำไปสู่การพัฒนาที่ยั่งยืนอย่างแท้จริงทั้งในด้านคุณภาพ โอกาส และการมีส่วนร่วมทางการศึกษา