วาทกรรมสรรสร้างสังคม: เหล้ากับหมูในฐานะศัตรูศาสนา

บทคัดย่อ

บทความวิชาการเรื่องนี้มีเจตจำนงเพื่อใช้ในศึกษาบทบาทของวาทกรรมทางศาสนาในการสถาปนาอำนาจทางคุณธรรมและการกำหนดขอบเขตพฤติกรรมในสังคมผ่านกระบวนการใช้ภาษาเชิงอุดมการณ์ โดยเฉพาะในบริบทของพระพุทธศาสนาและศาสนาอิสลามซึ่งมีข้อห้ามเกี่ยวกับการดื่มสุราและการบริโภคเนื้อหมูอย่างชัดเจน วาทกรรมดังกล่าวมิใช่เพียงการบอกเล่าข้อห้ามทางศาสนาในเชิงพิธีกรรมหรือวินัยส่วนบุคคลเท่านั้น แต่ยังมีบทบาทในการสร้างความหมายร่วมของสิ่งที่ถูกและผิด ดีและชั่ว ผ่านกระบวนการสร้างภาพศัตรูของศาสนาเพื่อเป็นเครื่องมือในการควบคุมทางศีลธรรมและบ่มเพาะจริยธรรมในระดับโครงสร้างของสังคม การวิเคราะห์ในบทความนี้ใช้กรอบแนวคิดวาทกรรมเชิงอำนาจของมิเชล ฟูโกต์ และแนววิเคราะห์เชิงวิพากษ์ของนอร์แมน แฟร์คลัฟ เพื่อชี้ให้เห็นว่า วาทกรรมเหล้ากับหมูในฐานะศัตรูศาสนา มิได้เกิดขึ้นโดยบังเอิญ หากแต่เป็นผลของกระบวนการผลิตซ้ำทางสังคมที่ฝังรากลึกในคัมภีร์ ขนบธรรมเนียมและอำนาจของผู้นำศาสนา ซึ่งส่งผลให้สังคมเกิดการรับรู้และเชื่อมโยงคุณค่าทางศีลธรรมกับพฤติกรรมที่กำหนดอย่างแน่นอน สารัตถะแห่งบทความเสนอว่า การใช้วาทกรรมดังกล่าวสามารถเป็นกลไกสำคัญในการสร้างคติธรรมเพื่อยกระดับคุณธรรมจริยธรรมของประชาชน หากมีการนำเสนออย่างมีวิจารณญาณและคำนึงถึงพลวัตของสังคมพหุวัฒนธรรม การตีความวาทกรรมทางศาสนาอย่างรอบด้านจึงมีศักยภาพในการส่งเสริมการอยู่ร่วมกันอย่างมีศีลธรรม สันติและความเข้าใจระหว่างศรัทธาที่หลากหลายในสังคมร่วมสมัย องค์ความรู้จากการศึกษาครั้งนี้พบว่า 1) วาทกรรมนี้มิได้ดำรงอยู่เพียงในรูปถ้อยคำทางศีลธรรม แต่เป็นผลผลิตของกระบวนการผลิตซ้ำทางวาทกรรมที่สถาปนาอำนาจทางศาสนาอย่างเป็นระบบในโครงสร้างสังคมไทยร่วมสมัย 2) วาทกรรมดังกล่าวแสดงให้เห็นถึงการจัดลำดับคุณค่าทางศีลธรรม ผ่านการสร้างคู่ตรงข้าม เช่น ศาสนากับความชั่ว ความบริสุทธิ์กับความมัวหมอง 3) แม้วาทกรรมนี้ได้มีบทบาทในการค้ำจุนระบบศีลธรรม แต่ก็มีความเสี่ยงในการสร้างการแบ่งแยกทางสังคมหากไม่มีการตีความอย่างยืดหยุ่นและคำนึงถึงพลวัตของสังคมพหุวัฒนธรรม