ความเป็นเหตุเป็นผลกับการแพร่กระจายของข้อมูลเทียม: มุมมองเชิงพุทธปรัชญาเถรวาทในยุคดิจิทัล

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความเป็นเหตุเป็นผลหรือปฏิจจสมุปบาทในพุทธปรัชญาเถรวาท กับการแพร่กระจายของข้อมูลเทียมในยุคดิจิทัล จากการศึกษาพบว่า ข้อมูลเทียมมิใช่สิ่งที่เกิดขึ้นโดยบังเอิญ หากแต่เป็นผลของเหตุปัจจัยที่ซับซ้อน โดยเฉพาะเมื่อพิจารณาผ่านกรอบแนวคิดของพุทธปรัชญาจะพบรากฐานสำคัญ คือ อวิชชา อันเป็นจุดเริ่มต้นของวัฏสงสารในหลักปฏิจจสมุปบาท ข้อมูลเทียมแพร่กระจายได้อย่างรวดเร็วในยุคดิจิทัล เนื่องจากผู้คนมีแนวโน้มในการเชื่อข้อมูลที่สอดคล้องกับความคิดเห็นและอารมณ์ของตนเองมากกว่าการใช้เหตุผล ซึ่งพุทธปรัชญาเรียกว่า อุปาทาน คือ การยึดมั่นในข้อมูล นอกจากนี้ เจตนาซึ่งเป็นแก่นของกรรมในพุทธปรัชญายังเป็นแรงผลักให้เกิดการส่งต่อข้อมูลอย่างมีนัย บางครั้งผู้สร้างข้อมูลไม่ได้มีเจตนาร้าย แต่การกระทำโดยขาดสติและปัญญาก็นำไปสู่ความผิดพลาดได้ บทความนี้จึงเสนอแนวทางแก้ไขปัญหาด้วยการนำไตรสิกขามาเป็นแนวทางพัฒนาตนสำหรับผู้บริโภคและผู้ผลิตข้อมูล หากฝึกฝนตนจนเกิดสัมมาทิฏฐิแล้ว ผู้ใช้สื่อจะสามารถสร้างภูมิคุ้มกันทางข้อมูล มีการรับรู้ที่ถูกต้องและไม่ตกเป็นเหยื่อของข้อมูลลวงได้ง่าย จากการศึกษาครั้งนี้ทำให้พบองค์ความรู้ใหม่ใน 5 ประเด็น คือ 1) การขยายขอบเขตการประยุกต์ใช้ปฏิจจสมุปบาทสู่โลกดิจิทัล 2) แนวคิดอวิชชาในยุคดิจิทัล 3) การเสนอภูมิคุ้มกันทางปัญญาแบบพุทธปรัชญา 4) การนิยามเจตนาในฐานะเครื่องมือวิเคราะห์จริยธรรมดิจิทัล และ 5) การเผยแผ่ธรรมะเชิงรุกในโลกดิจิทัล