การเปรียบเทียบวัตรปฏิบัติกับสมบัติผู้ดีในสังคมไทย

บทคัดย่อ

บทความวิจัยมีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาความหมาย ลักษณะและองค์ประกอบของวัตรปฏิบัติในพระวินัยปิฎก 2) เพื่อศึกษาวิธีการปฏิบัติวัตรในพระวินัยปิฎก 3) เพื่อเปรียบเทียบวัตรปฏิบัติกับสมบัติผู้ดีในสังคมไทย เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพด้วยการศึกษาเอกสารจากพระไตรปิฎกและเอกสารทางวิชาการที่เกี่ยวข้อง จากนั้น วิเคราะห์ข้อมูลด้วยการวิธีการวิเคราะห์เชิงเนื้อหา ผลการวิจัยพบว่า วัตรปฏิบัติเป็นกิจที่พระสงฆ์พึงกระทำประจำวัน เป็นธรรมเนียมที่พระพุทธเจ้าทรงบัญญัติไว้ในวัตตขันธกะ โดยมีความหมาย 2 ประการ คือ (1) ข้อวัตร กิจ ธรรมเนียม (2) การกระทำตามข้อวัตร การปฏิบัติกิจ การทำตามธรรมเนียม (วิธีการ) โดยเนื้อหาของวัตรปฏิบัติมีลักษณะเด่น 2 ประการ คือ (1) เป็นข้อห้าม (2) เป็นข้อปฏิบัติ (บังคับ) และประกอบด้วยวัตร 14 ข้อ แต่ละข้อประกอบด้วย 2 ส่วน คือ (1) เรื่องอันเป็นเหตุให้ทรงบัญญัติข้อวัตร (2) ข้อวัตรที่ทรงบัญญัติ ส่วนวิธีการปฏิบัติวัตรมี 2 รูปแบบ ได้แก่ (1) รูปแบบที่เป็นกิจจะลักษณะโดยเปล่งวาจาทั้งสองฝ่าย (2) รูปแบบที่ไม่ประกอบด้วยพิธี แต่ต้องศึกษาฝึกอบรมให้เป็นนิสัย เมื่อเปรียบเทียบวัตรปฏิบัติกับสมบัติผู้ดีในสังคมไทยแล้วปรากฏว่า ความหมาย ลักษณะ องค์ประกอบ วิธีปฏิบัติที่แตกต่างกัน แต่เนื้อหาบางส่วนคล้ายกัน จึงสรุปว่า สมบัติผู้ดีในสังคมไทยได้รับอิทธิพลจากวัตรปฏิบัติในพระวินัยปิฎก เพราะความคล้ายคลึงของเนื้อหาบางส่วน ความมีวินัยของพระสงฆ์ และคุณสมบัติของผู้ตรวจทาน องค์ความรู้จากการวิจัย คือ การเห็นความสอดคล้องกันของข้อวัตรกับสมบัติผู้ดี โดยหลักพระพุทธศาสนามีข้อวัตรใน 2 ลักษณะ คือ 1) รูปแบบที่เป็นกิจจะลักษณะโดยเปล่งวาจาทั้งสองฝ่าย 2) ข้อวัตรที่ไม่มีรูปแบบ เทียบกับสมบัติผู้ดีจะสอดคล้องกันในประเด็นการสำรวจอิริยาบถทั้ง 4 เป็นส่วนใหญ่ และข้อวัตรปฏิบัติจะเป็นข้อบัญญัติสำหรับนักบวช ดังนั้น วัตรปฏิบัติจึงมีลักษณะเป็นละเอียดอ่อนมากกว่าสมบัติผู้ดีที่เป็นมารยาทของผู้ครองเรือน