พิธีฮดสรง : ประเพณีโบราณในการเลื่อนสมณศักดิ์ของพระสงฆ์ภาคอีสาน

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้ ผู้เขียนจะนําเสนอองค์ความรู้พิธีฮดสรงประเพณีโบราณในการเลื่อนสมณศักดิ์ของพระสงฆ์ภาคอีสาน พระสงฆ์ถือเป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวไทย โดยเฉพาะในภาคอีสานที่มีความศรัทธาในพุทธศาสนาอย่างลึกซึ้ง พระสงฆ์มีบทบาทสำคัญในด้านศีลธรรม การศึกษา ศิลปวัฒนธรรม และเป็นผู้นำจิตวิญญาณของชุมชนท้องถิ่น ชาวบ้านจึงเคารพนับถือพระสงฆ์ที่ประพฤติดีปฏิบัติชอบและชาวบ้านตอบแทนด้วยการยกย่องผ่านพิธีกรรมต่าง ๆ หนึ่งในพิธีสำคัญ คือ พิธีฮดสรงหรือพิธีเถราภิเษก ซึ่งมีรากฐานจากอิทธิพลของพุทธศาสนาจากอาณาจักรล้านช้างและมีความสำคัญทั้งทางจิตใจและความเชื่อของชาวบ้านเป็นการยกย่องพระสงฆ์ผู้ทรงคุณวุฒิ ทั้งในสายการศึกษา การปฏิบัติ และการบริหาร ซึ่งพิธีฮดสรงมีเป้าหมายเพื่อถวายสมณศักดิ์หรือยกตำแหน่งให้แก่พระสงฆ์ที่มีคุณสมบัติเหมาะสม มีศีลาจารวัตรงดงาม มีความรู้ทางพระธรรมวินัย มีการสำเร็จการศึกษาพระบาลี แบ่งเป็น 3 ขั้น มนต์น้อย มนต์กลาง และมนต์ปลาย และการฮดสรงเป็นพิธีรดน้ำศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวบ้านจัดขึ้นเพื่อแสดงการยกย่องที่เชื่อว่าผู้เข้าร่วมพิธีจะได้รับอานิสงส์และความเป็นสิริมงคล ส่วนพระสงฆ์ที่ได้รับการฮดสรงจะได้เลื่อนสมณศักดิ์ ได้แก่ ฮดสรงครั้งที่ 1 เรียกว่า “สําเร็จ” ฮดสรงครั้งที่ 2 เรียกว่า “ญาซา” ฮดสรงครั้งที่ 3 เรียกว่า “ญาคู” ฮดสรงครั้งที่ 4 เรียกว่า “ญาท่าน” และเป็นที่เคารพยิ่งขึ้นในชุมชน ถือเป็นพิธีกรรมที่หล่อหลอมทั้งพุทธศาสนาและวัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่นถิ่นเข้าด้วยกันอย่างลึกซึ้ง